Corona in Nederland: hoe staat het met mensenrechten?

Mensenrechten staan aan de basis van de maatregelen die getroffen zijn door de overheid om de coronacrisis aan te pakken. De overheid is namelijk verplicht om te zorgen voor een zo goed mogelijke gezondheid van iedereen en heeft hierdoor de mogelijkheden om vergaande maatregelen te nemen om de verspreiding van een besmettelijke ziekte te voorkomen, ook als dit betekent dat andere mensenrechten ingeperkt worden, zoals onze vrijheid en het recht om samen te komen. De Hoge VN-Commissaris voor de Mensenrechten Michelle Bachelet riep landen op 6 maart 2020 op om bij de ingezette maatregelen tegen het coronavirus ook te letten op mensenrechten en de mogelijke impact van maatregelen op het leven van mensen. Dit betekent dat mensen in kwetsbare en verwaarloosde posities, zowel medisch als economisch, met de grootste zorg moeten worden beschermd. Hoe staat het met mensenrechten in Nederland en de bescherming van mensen in kwetsbare posities? Welke zorgen leven er?

Racisme ten aanzien van mensen met een Aziatisch uiterlijk

Sinds de uitbraak van het Coronavirus in China, zijn er in Nederland verschillende incidenten gemeld waarbij mensen met een Aziatisch uiterlijk zijn uitgescholden en racistisch bejegend. Ook deden 57 Chinees-Nederlandse organisaties aangifte tegen een discriminerend carnavalslied dat door een dj van Radio 10 was bedacht. De landelijke vereniging van antidiscriminatievoorzieningen ‘Discriminatie.nl’ heeft Radio 10 namens ruim 3.000 melders een brief gestuurd waarin haar zorgen over dit lied worden gedeeld.

Deuren gesloten voor nieuwe asielzoekers

Mensen die vluchten voor oorlog naar Nederland staan sinds vorige week voor een dichte deur. Het is juist belangrijk om tijdens een crisis oog te hebben voor mensen in kwetsbare situaties, zoals asielzoekers. VluchtelingenWerk roept staatssecretaris Broekers-Knol op haar besluit te heroverwegen en passende opvang te bieden voor mensen die nergens anders heen kunnen. Inmiddels is aangekondigd dat deze mensen noodonderdak krijgen, bijvoorbeeld in tenten. We hopen dat de situatie van deze mensen nauwlettend in de gaten wordt gehouden.

Mensen vrijgelaten uit vreemdelingendetentie

Nederland heeft een aantal mensen vrijgelaten uit vreemdelingendetentie omdat ze vanwege de wereldwijde coronacrisis niet snel kunnen worden uitgezet. Ze mogen op juridische gronden niet langer worden vastgehouden. Het is onduidelijk om hoeveel mensen het gaat en waar zij naar toe zijn gegaan. Tien van hen zijn overgeplaatst naar de noodonderdaklocatie waar ook vluchtelingen zijn opgevangen.

Migranten zonder verblijfsvergunning

Migranten zonder verblijfsvergunning, naar schatting zo’n 35.000 mensen in Nederland, kennen altijd al een onzeker bestaan. Zij werken vaak zwart, bijvoorbeeld als oppas, tuinman of schoonmaker bij mensen thuis. Sinds de coronacrisis verliezen veel ongedocumenteerde mensen hun werk, omdat mensen geen schoonmaker meer kunnen betalen of liever niemand over de vloer hebben vanwege het infectiegevaar. Daarnaast hebben ongedocumenteerden geen recht op bijstand en is medische zorg beperkt toegankelijk via speciale potjes. 

Coronahulp

Veel ouderen en mensen met een kwetsbare gezondheid hebben door de crisis minder sociale contacten dan normaal en riskeren eenzaamheid of krijgen minder hulp. Niet alleen moeten familieleden en andere kennissen het contact zoveel mogelijk beperken, ook zijn er allerlei activiteiten voor deze groepen afgelast. Vanuit allerlei hoeken bieden mensen hulp aan deze mensen via onder andere de hashtag #coronahulp.

Dak- en thuislozen

“Een thuis was zelden zo’n situatie van leven of dood” schreef Leilani Farha, Speciaal VN-rapporteur op het gebied van huisvesting. Thuisblijven is alleen geen optie wanneer je geen thuis hebt. De VN-rapporteur roept overheden daarom op om extra zorg te hebben voor mensen die dak- of thuisloos zijn omdat zij extra kwetsbaar zijn, maar ook om de kans van overdracht van het virus te verkleinen. Valente, de Branchevereniging voor Participatie, Begeleiding en Veilige Opvang, neemt samen met gemeenten verschillende maatregelen om dak- en thuislozen zoveel mogelijk te beschermen tegen het virus. Zo wordt het aantal bedden per zaal in de nachtopvang verkleind en worden hotelkamers ingezet als opvanglocaties. Dit is echter nog niet overal in Nederland gerealiseerd.

Het Leger des Heils slaat op 25 maart alarm: de daklozenopvang is overvol en de doorstroom nihil. Volgens het Leger des Heils zijn mensen die dak- of thuisloos zijn vaak in slechtere conditie en zijn veel verblijfplekken door de crisis gesloten, zoals het buurthuis voor een kop koffie. Door de crisis komt het achterliggende probleem nog meer aan de oppervlak, namelijk het tekort aan betaalbare woningen. Er leven zo’n 40.000 mensen op straat. Veel van hen kampt met verschillende problemen en verslaving, maar er is ook een grote groep die geen betaalbare woning kan vinden en daarom op straat leeft. Dit bestaat bijvoorbeeld uit vaders met een baan of jongeren.   

Geen huisuitzettingen

De crisis zorgt er ook voor dat veel mensen geen of een lager inkomen hebben aankomende periode. De VN-rapporteur doet daarom ook een oproep aan overheden om huisuitzettingen te verbieden vanwege een huur- of hypotheekachterstand. Ook de Woonbond en de ‘Landelijke Armoedecoalitie’ deden deze oproep, evenals Gert Jans Segers (ChristenUnie) tijdens het Kamerdebat van 18 maart. Op 26 maart kwam het bericht dat minister Van Veldhoven van Binnenlandse Zaken samen met verhuurdersorganisaties en brancheverenigingen heeft afgesproken huurders voorlopig hun woningen niet worden uitgezet. Ook komt er een spoedwet om tijdelijke huurcontracten te verlengen.

Voedselbanken

Voedselbanken in Nederland dreigen te sluiten vanwege de uitval van vrijwilligers en de beperkte toestroom van voedsel door het hamstergedrag in supermarkten. Dat terwijl de voedselbanken verwachten dat hun klantenbestand snel zal gaan groeien aankomende tijd. Voedselbanken zijn daarom in gesprek met de regering om voedsel voor mensen in nood op een andere manier te organiseren, bijvoorbeeld via voedselbonnen die in supermarkten in te leveren zijn.

Oproep tot coulante houding ten aanzien van schulden

Veel mensen in een kwetsbare positie, onder wie mensen met een beperking, zijn afhankelijk van (niet-formele) hulp bij het organiseren van hun financiën. Omdat veel afspraken voor hen niet door kunnen gaan vanwege de beperking van sociaal contact, roept de Landelijke Armoedecoalitie, een netwerk van landelijke partijen om armoede en schulden aan te pakken, het kabinet, gemeenten, woningcorporaties, commerciële verhuurders en zorgverzekeraars op om een coulante houding aan te nemen ten aanzien van mensen met schulden. Het drinkwaterbedrijf Dunea stelt het goede voorbeeld door voorlopig geen huishoudens af te sluiten van water. Normaliter worden er zo’n zestig huishoudens per week afgesloten.

Flexwerkers

Flexwerkers zijn mensen met tijdelijke contracten, een nulurencontract of mensen die werken via een uitzendbureau. Bijna de helft van alle flexwerkers is tussen de 15 en 25 jaar oud. Veel van hen hebben een laag of middelbaar onderwijsniveau en/of is bezig een diploma te behalen. Het gaat dus bijvoorbeeld om studenten die een bijbaantje hebben om zo hun studiekosten te kunnen betalen of in hun levensonderhoud kunnen voorzien. Deze groepen worden extra hard getroffen door deze crisis, want voor flexwerkers houdt in slechtere tijden vaak direct het werk op. Het is goed om te horen dat de noodmaatregelen die het kabinet op 17 maart aankondigde ook gelden voor flexwerkers en dat ook zij worden gecompenseerd wanneer nodig.

Doventolk bij persconferenties

De overheid moet ervoor zorgen dat alle relevante informatie iedereen bereikt, ook mensen met een auditieve beperking. Helaas waren de eerste conferenties van het kabinet zonder een gebarentolk, maar we zijn blij om te zien dat sinds vorige week donderdag er wel een bij aanwezig was.

Transgender personen

Transgender personen zijn ten opzichte van cisgender personen vaker alleenstaand, wonen vaker in een eenpersoonshuishouden en ervaren vaker eenzaamheid of hebben last van depressies. Zij hebben hierdoor een kleiner netwerk en minder mensen om hen heen die hen kunnen steunen in tijden van ziekte of bij psychische spanning. Bovendien heerst er een stigma over transgender personen, waardoor hulp van een buur niet altijd vanzelfsprekend is. Tijdens een crisis zoals deze, is het belangrijk oog te houden voor deze groep in de samenleving. In Amsterdam is reeds een solidariteitsnetwerk opgezet voor en door queer mensen.

Transgender personen in transitie zijn bovendien afhankelijk van medische zorg. We hopen dat de zorg ook tijdens deze crisis goed gewaarborgd blijft en dat verzette afspraken voor ingrepen snel kunnen worden ingehaald, zodat de wachtlijst niet nog langer wordt.

Gezinnen met een ‘zorgintensief’ kind

Thuiszitten voor gezinnen met kinderen met een beperking brengt een extra last op de schouders van hun ouders en andere gezinsleden. School of andere dagbesteding biedt voor deze gezinnen normaliter structuur in de dag en neemt de zorg voor deze kinderen even uit handen van ouders. Zestig procent van de ouders met een ‘zorgintensief’ kind is reeds overwerkt of burn-out.

In Nederland hebben zo’n 4,1% van de kinderen te maken met angst- en stemmingsstoornissen en hebben 1,1% van de kinderen een indicatie van een autismespectrumstoornis. Voor veel van deze kinderen zorgen de veranderingen en de onrust van de coronacrisis tot extra spanningen en angst. Kinderen en jongeren met autisme zijn hier extra gevoelig voor. Gedragsdeskundige Janette Zomer, werkzaam bij Autismehuis, heeft twee aanpakkenuitgewerkt om kinderen met autisme rust en duidelijkheid te geven.

Kinderen en jongeren met autisme

Voor veel kinderen zorgen de veranderingen en de onrust van de coronacrisis tot spanningen. Kinderen en jongeren met autisme zijn hier extra gevoelig voor. Gedragsdeskundige Janette Zomer, werkzaam bij Autismehuis, heeft twee aanpakken uitgewerkt om kinderen met autisme rust en duidelijkheid te geven.

Spanningen thuis en onveilige thuissituaties

Doordat veel mensen noodgedwongen thuis op elkaars lip zitten, neemt ook de kans op ruzie en huiselijk geweld toe. De Meldpunten Veilig Thuis en de Kindertelefoon krijgen de afgelopen dagen meer berichten over huiselijk geweld en kinderen die zich thuis niet veilig voelen. Huiselijk geweld treft vaker vrouwen dan mannen en ook voor kinderen kunnen er onveilige thuissituaties ontstaan. Tegelijkertijd zijn allerlei verschillende hulporganisaties beperkt inzetbaar vanwege het besmettingsgevaar. Hulporganisaties proberen zoveel mogelijk telefonisch contact te onderhouden met gezinnen waar spanningen spelen. Sterk Huis in Goirle is een chatfunctie gaan aanbieden, waar iedereen terecht kan voor hulp.

Crisisfonds voor kinderen in een kwetsbare positie

Augeo Foundation, Stichting Kinderpostzegels en Stichting Het Vergeten Kind hebben een speciaal crisisfonds opgezet voor kinderen in kwetsbare posities thuis, zoals kinderen die onder toezicht staan jeugdzorg of kinderen die in een asielzoekerscentrum leven. Het fonds helpt deze kinderen om hen snel te helpen met spullen die op het moment noodzakelijk zijn. 

Scholen sluiten: treft dit vrouwen?

Sinds de scholen en kinderdagverblijven gesloten zijn, is voor veel heteroseksuele stellen die de opvang voor hun kinderen niet op een andere manier kunnen organiseren, de vraag wie de zorg en het onderwijs thuis op zich neemt. De VN-commissaris waarschuwde landen dat dit waarschijnlijk vrouwen onevenredig treft. Ook in Nederland kan hier sprake van zijn. Veel vrouwen werken namelijk in deeltijdbanen en hun inkomen is vaak lager dan dat van mannen, mogelijk is de keuze dan snel gemaakt. Aan de andere kant zijn veel vrouwen werkzaam in het onderwijs en de zorg, ‘essentiële beroepen’ en komt de zorg dus mogelijk juist op de vaders aan. We zijn benieuwd naar hoe deze maatregel uitpakt voor heteroseksuele stellen.

Alleenstaand ouderschap

Alleenstaand ouderschap brengt altijd al extra uitdagingen met zich. Deze crisis doet daar nog en flinke schep bovenop. Door de gesloten scholen worden deze ouders verantwoordelijk voor inkomen, zorg én onderwijs. Dit treft moeders vaker dan vaders, aangezien de meeste kinderen voor een groot deel opgroeien bij hun moeder moeder. Naar verhouding groeien kinderen met een migratieachtergrond vaker op in een eenoudergezin. Een van de uitdagingen waar alleenstaande ouders mee kampen is het toegangsbeleid van supermarkten, waardoor zij geen kinderen mogen meenemen naar binnen. Verschillende organisaties die zich inzetten voor emancipatie, riepen het kabinet en supermarktketen op om een uitzondering te maken voor deze ouders.

Feministisch beleid

Vrouwennetwerken, organisaties en mensen uit meer dan 100 landen, onderschreven een oproep om een feministisch beleid te voeren om de uitdagingen van de pandemie aan te pakken. Ook in Nederland is het belangrijk om naar man-vrouw verschillen te kijken in tijden van corona, zo schrijft Atria, het Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis.

Kansenongelijkheid in het onderwijs

Scholen moeten zoveel mogelijk leerlingen voorzien van online onderwijs. Veel docenten maken zich zorgen over de achterstand die kinderen gaan oplopen doordat zij niet meer (fysiek) naar school hoeven. Met name kinderen die in een achterstandspositie zitten kunnen hierdoor een verdere achterstand krijgen. Bijvoorbeeld kinderen van statushouders. Deze kinderen en hun ouders spreken vaak de Nederlandse taal niet of nauwelijks en hebben bovendien in veel gevallen geen computer en Wifi-verbinding thuis om digitaal les te volgen. Ook voor andere kinderen is een computer en Wifi-verbinding thuis geen vanzelfsprekendheid en zijn docenten overal in het land met man en macht laptops aan het regelen voor deze kinderen. KPN heeft inmiddels aangekondigd om gratis Wifi aan te bieden aan kinderen die dat thuis niet hebben.

De eindtoets voor groep 8 van de basisschool wordt dit jaar niet afgenomen. Het schooladvies dat de scholieren eerder dit jaar van hun leraren kregen, bepaalt nu naar welke middelbare school de leerlingen gaan. Dit brengt echter het risico met zich mee dat kinderen worden onder- en overgeadviseerd. Uit onderzoek blijkt dat er vaak verschillen zijn tussen het schooladvies en het toetsadvies, wat mogelijk veroorzaakt wordt door impliciete vooroordelen van leerkrachten. Leerkrachten kunnen systematisch lagere verwachtingen hebben van kinderen met een lagere sociaaleconomische achtergrond, of van jongens tegenover meisjes. Zij zijn zich hier veelal niet bewust van.

Op 24 maart besluit het kabinet om dit jaar geen centraal eindexamens af te nemen in het voortgezet onderwijs. Volgens socioloog Herman van de Werfhorst kan dit betekenen dat meiden een beter resultaat hebben dan jongens. Meiden doen het namelijk relatief beter bij schoolexamens dan jongens, jongens doen het weer beter bij het centraal eindexamen dan meisjes. Als het gaat om andere kenmerken van leerlingen, zoals sociaal milieu en migratieachtergrond, is het nog onduidelijk wat het uitvallen van het centraal eindexamen betekent. Van de Werfhorst: „Er zijn aanwijzingen dat achterstandsgroepen relatief afhankelijk zijn van gestandaardiseerde toetsen, terwijl schoolexamens juist meer in het voordeel zouden moeten zijn voor kinderen uit bevoorrechte milieus. De subjectiviteit van beoordelingen, die juist in de schoolexamens een grotere rol speelt, zou in hun voordeel kunnen zijn. Of dat nu ook het geval zal zijn, weten we niet, maar het volgt wel logisch op allerlei studies die aantonen dat gestandaardiseerde toetsen minder ruimte laten voor subjectiviteit in beoordelingen dan cijfers gegeven door docenten.”

Studenten

Veel studenten hebben bijbaantjes op basis van nulurencontracten of op uitzendbasis. Door de coronacrisis lopen zij deze inkomsten mis en moeten mogelijk een nog grotere studielening aanvragen om de lopende kosten te betalen. Daarnaast lopen zij mogelijk onderwijsachterstanden op doordat niet al het onderwijs op afstand te volgen is en stages niet door kunnen gaan. Met name voor studenten die geen ouders hebben die financieel voor hun kunnen inspringen kan dit een probleem vormen, kosten voor de zorg en een kamer lopen namelijk wel gewoon door. Jongerenpartijen van verschillende politieke partijen pleiten daarom voor uitstel van betaling van het collegegeld. Al eerder werd bepaald dat het bindend studieadvies voor studenten is uitgesteld.

Voorlichting over corona aan kwetsbare groepen

Het coronavirus roept veel vragen op. Over de gezondheid van jezelf, over die van je naasten. Over de verregaande maatregelen die worden genomen door de overheid. De informatie die we krijgen via het journaal of kranten is niet voor iedereen goed te volgen. Berichten via sociale media zijn misschien niet altijd waar. Hoe praat je over het coronavirus met iemand die verstandelijk beperkt is of de Nederlandse taal niet goed machtig is? IDEM Rotterdam beantwoordt 5 vragen over voorlichting over corona aan kwetsbare groepen.

NOS in English

Veel van de nieuwsartikelen over corona die in de afgelopen tijd verschenen waren alleen beschikbaar in het Nederlands. Studenten van University College Utrecht hebben daarom het initiatief genomen om het Nederlandse nieuws te vertalen naar het Engels voor andere niet-Nederlandstalige studenten. Deze vertalingen zijn voor iedereen toegankelijk en beschikbaar via de Facebook-groep NOS in English.

Sekswerkers

Ook voor sekswerkers is het werk door de crisis stil komen te liggen, dat terwijl voor hen vaak (hoge) kosten doorlopen. Sekswerkers in Amsterdam schreven daarom een open brief naar de regering met het verzoek om extra steun bovenop de financiële ondersteuning die zij krijgen als ZZP’er. Er bestaat angst dat sekswerkers toch klanten gaan bedienen en dat zo klanten het virus op sekswerkers overdragen en vice versa of dat sekswerkers minder selectief worden bij het accepteren van klanten, bijvoorbeeld mannen die geen condoom willen gebruiken. Vers Beton schrijft dat veel sekswerkers in Rotterdam ondanks de crisis zich genoodzaakt voelen om door te werken vanuit huis. Op deze ‘ongereguleerde’ plekken lopen sekswerkers meer risico’s op bijvoorbeeld geweld, diefstal, uitbuiting of chantage. Hulpinstanties in heel Nederland wijzen op de verslechterde onderhandelingspositie van sekswerkers op dit moment.  Het Dutch Emergency Fund haalt geld op voor mensen die werken als sekswerker. Echter volgens veel sekswerkers is dat een mooi initiatief, maar vormt dat geen directe oplossing.

Grafrust voor moslims

Islamitische overledenen worden normaliter overgebracht naar een islamitisch land waar het principe van eeuwige grafrust geborgd is. In Nederland kan dat slechts op een beperkt aantal plekken en zo brengt het coronavirus ook deze eeuwige grafrust in gevaar. De Rotterdamse moslimpartijen Nida en Denk vinden dit een onwenselijke situatie ‘’waar nabestaanden veel nadeel en verdriet door ervaren.’’

Ouderen met migratie-achtergrond in zorginstelling

Voor alle ouderen in zorginstellingen is het bezoekverbod zwaar, maar voor ouderen met een migratie-achtergrond kan dit extra zwaar zijn wanneer het verzorgend personeel bijvoorbeeld niet dezelfde taal spreekt. Hierdoor wordt het isolement voor hen nog schrijnender.

Ouderen met een migratieachtergrond kunnen vanaf maandag 6 april bellen met een speciale hulplijn van seniorenorganisatie KBO-PCOB. De telefoonlijn is bedoeld voor vragen over het coronavirus, maar staat volgens de initiatiefnemers ook open voor ‘gewoon’ een praatje. De ouderen worden te woord gestaan door vrijwilligers die zelf een Caribische, Chinese, Italiaanse, Marokkaanse, Molukse, Spaanse, Surinaamse of Turkse achtergrond hebben.

Ongelijke behandeling religieuze en niet-religieuze bijeenkomsten

Tijdens de persconferentie van 23 maart werd bekend gemaakt dat alle bijeenkomsten worden verboden tot 1 juni. Voor kerkelijke bruiloften geldt hiervoor echter een uitzondering. Het Humanistisch Verbond ziet dit als ongelijke behandeling, want samenkomen kan voor iedereen gevaarlijk zijn. Als reactie op deze oproep is de maatregel aangepast en mogen nu ook niet-religieuze huwelijken doorgaan.

Coronawebsite voor mensen met verstandelijke beperking

Het Ministerie van Volksgezondheid heeft de website corona.steffie.nl gestart. Op de website legt uitleghulp Steffie informatie over het coronavirus op een eenvoudige manier uit. Daarmee wil de overheid laaggeletterden en mensen met een verstandelijke beperking informeren over het virus en de genomen maatregelen om de uitbraak in te dammen.

Eenzaamheid onder mannen

Uit onderzoek naar eenzaamheid onder ouderen, treft eenzaamheid en het gemis aan goed contact, vaker cis-gender heteroseksuele mannen die traditionele opvattingen over mannelijkheid hebben. Dit kan bijvoorbeeld komen doordat vrouwen vaker sociale contacten onderhouden. Voor alleenstaande mannen is het tijdens deze periode van sociale onthouding extra belangrijk om extra aandacht voor te hebben.

Door: Arwen Hoogenbosch | RADAR / Art.1 / IDEM | update 20 maart 2020